Diminuties in Koormuziek

Het toevoegen van eigen versieringen en zelfbedachte ‘loopjes’ was een belangrijk gebruik in oude muziek. Deze toevoegingen worden ‘diminuties’ genoemd. De naam is goed te verklaren vanuit het Italiaans: diminuire betekent ‘verminderen’. Diminuties verminderen de notenwaarde van de oorspronkelijke noot en hebben zelf kleinere notenwaarden dan de noot die ze vervangen.

Het lijkt ingewikkeld, maar het principes is simpel. Kijk maar eens naar het voorbeeld dat Riccardo Rognoni gaf in het tweede deel van Il Vero Modo di Diminvere (Venetië 1592). In Rognoni’s voorbeeld staat een muzikale formule die ‘cadens’ genoemd werd. De belangrijkste noot in de cadens, aangegeven met de rode pijl, wordt vervolgens versierd met de diminuties die zijn aangegeven met rode vierkantjes.

 

Dit is een eenvoudig voorbeeld om het principe duidelijk te maken, maar in de zestiende en zeventiende eeuw zijn er boeken vol geschreven over de kunst van het diminueren. Rognoni zelf geeft al veel voorbeelden die ook steeds complexer worden.

Het invoegen diminuties gebeurde  zowel in solomuziek als in muziek voor ensemble, zowel in vocale als in instrumentale muziek. Bovendien waren ze meestal geïmproviseerd.

Diminuties in koormuziek?

Misschien is het vanwege die rol van improvisatie dat musici van nu het vaak lastig vinden om diminuties te maken. Zeker in uitvoeringen van vocale muziek hoor je koren en ensembles vooral ‘zingen wat er staat’. Daarmee blijft een heel stuk creatieve potentie onbenut.

Als koordirigent wil Hester de creatieve mogelijkheden van zangers en ensembles benutten en verder helpen te ontwikkelen. In het programma Omaggio ai madrigali, dat zij ontwikkelde voor en in samenwerking met Hollands Vocaal Ensemble in Amsterdam, liet zij de zangers daarom eigen diminuties maken op het madrigaal Ancor che col partire van Cipriano de Rore (1515/’16-1565). Ditzelfde muziekstuk werd al in de zestiende eeuw veel als voorbeeld gebruikt om te laten zien hoe je precies diminuties kon maken.

Hoe is dat nu, samen diminuties maken?

Door aan te sluiten bij die oude praktijk, worden zangers uitgedaagd om op dezelfde creatieve manier om te gaan met oude muziek als de zangers en componisten van destijds. Zoiets is spannend in het begin, maar met een beetje oefenen kan iedereen zijn eigen variant maken.

Het diminueren kan bovendien helpen bij het repetitieproces. Deze manier van omgaan met de muziek dwingt je namelijk na te denken over de muzikale richting van samenklinkende melodieën. Zo kun je beter in contact komen met de structuur van een compositie.

Bovendien ben je er als koorzanger extra op gebrand om in je klank, ritme en intonatie ondersteunend en dienend te zingen. Het is namelijk best een kwetsbare setting, als één van je collega-zangers zijn versie van een gediminueerd madrigaal presenteert!

Tijdens de concerten in Vleuten en Amsterdam in januari 2023, presenteerde twee van de koorleden hun versie van het gediminueerde madrigaal. In de toekomst hoopt Hester de werkmethode vaker te gebruiken.

Wie mee wil zingen in Hollands Vocaal Ensemble kan een kijkje nemen op de website. Wie geïnteresseerd is in een les of cursus van Hester, kan via deze link een mailtje sturen.